ΠΑΛΑΙΑ ΠΟΛΗ
«Μπαρμπούτα»
Στη βορειοδυτική άκρη της ανοικτής αυλής της εβραϊκής συνοικίας, με τα λιθόστρωτα σοκάκια και τα επιβλητικά αρχοντικά, ο επισκέπτης μπορεί να συναντήσει το πέτρινο κτήριο της παλιάς Εβραϊκής συναγωγής με τον πλούσιο και περίτεχνο εσωτερικό διάκοσμο.
Η συνοικία βρίσκεται δίπλα στην τοποθεσία Μπαρμπούτα, που οφείλει το όνομά της σε μία βρύση στην περιοχή η οποία διατηρείται ακόμα και σήμερα. Έτσι, με το πέρασμα του χρόνου οι δύο περιοχές ταυτίστηκαν έως ένα βαθμό στη συνείδηση του κόσμου. Τοποθετείται βορειοδυτικά στο χάρτη της πόλης, πλάι στον ποταμό Τριπόταμο.
Παραδοσιακή συνοικία Κυριώτισσα
Η Κυριώτισσα, με τα λαβυρινθώδη στενά καλντερίμια της και αδιέξοδα, ψηλά κτίρια, αρχοντικά και αυλές με ψηλό περίβολο φέρνουν στο νου τα παραδοσιακά σπίτια της Βαλκανικής του 18ου και 19ου αιώνα. Πίσω από τους ψηλούς αυλόγυρους και δίπλα στα σοκάκια ξεπροβάλλουν μικρές λιθόκτιστες εκκλησίες. Η συνοικία απαριθμεί πολλές χριστιανικές και βυζαντινές εκκλησίες. Η Κυριώτισσα ακολουθεί το αρχιτεκτονικό στυλ της Μπαρμπούτας με τα σαχνισιά, τους ορόφους με τις έντονες προεξοχές, τα επάλληλα παράθυρα και τους φεγγίτες, τους ξυλόπηκτους τοίχους και τις βαριές πόρτες. Πολλά από τα διατηρητέα σπίτια έχουν αναπαλαιωθεί και έχουν μετατραπεί σε χώρους αναψυχής και διασκέδασης. Στην περιοχή διατηρείται ένας σημαντικός αριθμός βυζαντινών και μεταβυζαντινών ναών.
Ανάμεσα στα κτίρια ξεχωρίζει το αρχοντικό Σαράφογλου, ένα από τα πιο παλιά αρχοντικά της Βέροιας, χτισμένο στα μέσα του 18ου αιώνα. Ένα άλλο εντυπωσιακό κτίριο είναι το αρχοντικό Βλαχογιάννη, με την έντονα οχυρωματική όψη και τα ξύλινα φορούσια του. Πριν βγούμε στην οδό Μητροπόλεως και στο επιβλητικό κτίριο του Δημαρχείου, δίπλα στη Κυριώτισσα βρίσκεται το Βυζαντινό Μουσείο, ένα βιομηχανικό κτίριο του 20ου αιώνα που μετατράπηκε σε μουσείου όπου προβάλλεται η ιστορία της περιοχής κατά τους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους.
Παραδοσιακή συνοικία Παναγία Δεξιά
Η διατηρητέα αυτή συνοικία της Βέροιας αναπτύσσεται κατά μήκος του ποταμού Τριποτάμου, ακριβώς δίπλα από την κεντρική αγορά της Βέροιας. Σε αντίθεση με άλλες παραδοσιακές συνοικίες της Βέροιας, ελάχιστοι ναοί υπάρχουν εδώ, όπως ο ενοριακός ναός της Παναγίας Δεξιάς και οι ναοί του Αγ. Νικολάου και της Αγ. Παρασκευής. Ο ναός της Παναγίας Δεξιάς χτίστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα στη θέση παλαιότερου ναού του 14ου αιώνα από τον οποίο σώζονται μόνο τμήμα της κόγχης του ιερού και της ανατολικής όψης με τοιχογραφίες.
Αρχοντικό Μπέκα (Παλαιά ιδιοκτησία Μορδοχάι)
Το Αρχοντικό Μπέκα κτίστηκε το έτος 1859 και ανήκε σε πλούσιο έμπορο εβραϊκής καταγωγής. Βρίσκεται στην εβραϊκή συνοικία της πόλης και εντυπωσιάζει για την ξεχωριστή αρχιτεκτονική και διακόσμηση του, όπου κυριαρχούν ρυθμοί Μπαρόκ και Ροκοκό. Το εξωτερικό του κοσμείται με αυθεντικές τοιχογραφίες, διατηρημένες σε άριστη κατάσταση. Σήμερα, είναι δημοτική ιδιοκτησία και στεγάζει τις επιτροπές Α/Βάθμιας και Β/Βάθμιας Εκπαίδευσης και το Αρχείο του καθηγητή Μουτσόπουλου.
Το αρχείο του καθηγητή Ν. Μουτσόπουλου είναι πλουσιότατο και απαρτίζεται από αρκετά μέρη. Περιλαμβάνει πάνω από 16.000 σχέδια αποτυπώσεων παραδοσιακών και εκκλησιαστικών κτισµάτων. Επίσης, περιλαμβάνεται το φωτογραφικό του αρχείο µε χιλιάδες θεµάτων παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, αποτέλεσµα πολύχρονης ατοµικής και συλλογικής έρευνας. Σε αυτό προστίθεται και η βιβλιοθήκη 2.200, περίπου, τόµων παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και αρχαιολογίας, πλήθος περιοδικών, φοιτητικών εργασιών, επετηρίδων σχολών και εταιρειών, πρακτικών συνεδρίων κ.λπ.
Σήμερα, τη διαχείριση του αρχείου έχει αναλάβει το Κέντρο Τοπικής Ιστορίας και Πολιτισμού της Κ.Ε.Π.Α. Δ. Βέροιας.
Αρχοντικό Σαράφογλου
Το Αρχοντικό Σαράφογλου, που βρίσκεται στην ελληνική συνοικία της Κυριώτισσας, είναι το σημαν¬τικότερο από τα αρχοντικά που σώθηκαν. Η ιστορία του ήρθε στο φώς χάρη στη διάσωση και τη μελέτη των αρχείων της οικογένειας Σαράφογλου. Σύμφωνα με αυτά τα αρχεία, ο Έλληνας κτηματίας Αντώνιος Καμπουρονίκος αγόρασε το σπίτι το 1766. Την εποχή αυτή, στους κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους του ισογείου, παρασκευαζόταν και αποθηκευόταν το κρασί από τα αμπέλια του ιδιοκτήτη. Στις αρχές του 19ου αιώνα, ο Γιώργος Πετράς, ένας πλούσιος και ισχυρός έμπορος, παντρεύτηκε την κόρη του Καμπουρονίκου και εγκαταστάθηκε στο σπίτι. Οι εκτεταμένες αλλαγές και προσθήκες που γίνονται στο κτίριο ανήκουν στην περίοδο αυτή.
Είναι η εποχή που το σπίτι παίρνει τη μορφή του αρχοντικού. Το 1870, ο Κωνσταντίνος Σαράφογλου, έμπορος και βιοτέχνης με δικό του υδρόμυλο, παντρεύτηκε τη μοναχοκόρη του Πετρά και εγκαταστάθηκε στο αρχοντικό.
Το Αρχοντικό Σαράφογλου είναι ένα τυπικό δείγμα των ελληνικών αρχοντικών της Βέροιας. Η εξώθυρα οδηγεί σε μια μεγάλη βοτσαλωτή αυλή, στεγασμένη. Ξύλινα υποστηλώματα, τα “ντιρέκια”, υποβαστάζουν τον πρώτο όροφο. Στην αριστερή πλευρά της σκεπαστής αυλής – που συνεχίζεται πίσω με μια ανοιχτή- ήταν το εργαστήριο οινοποιίας, με το πατητήρι και τα βαρέλια, όπου αποθηκευόταν το κρασί. Μια ξύλινη σκάλα, που ξεκινάει από τη σκεπαστή αυλή, περνάει μέσα από το μεγάλο “μετζοπάτωμα” του αρχοντικού και οδηγεί στη σάλα του πρώτου ορόφου. Εδώ, γύρω από τη μεγάλη σάλα, με τις υπερυψωμένες στις δυο πλευρές της στοές, διατάσσονται οι τρεις χειμερινοί και οι δύο θερινοί οντάδες του πρώτου ορόφου. Ο ένας θερινός και ο ένας χειμερινός οντάς βρίσκονται σε ψηλότερο επίπεδο από τη σάλα και τους άλλους οντάδες.
Η σάλα επικοινωνεί και με το μαγειρείο του σπιτιού. Ο “καλός οντάς” του Αρχοντικού Σαράφογλου ήταν πλούσια διακοσμημένος. Δυστυχώς όμως, η αρχιτεκτονική του διακόσμηση, η οροφή, οι τοιχογραφίες που στόλιζαν τη ζωφόρο των τοίχων του, οι φεγγίτες, το ξύλινο δάπεδο, απομακρύνθηκαν από Γάλλους στρατιωτικούς της Αντάντ, στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και μεταφέρθηκαν στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα σήμερα να έχουν χαθεί τα ίχνη τους.
Αρχοντικό Ολγάνου
Κτίστηκε το 1872 και εδώ έμενε η οικογένεια ενός εβραίου αρχιερέα. Πήρε το όνομά του από τη μυθική θεότητα του ποταμού, η προτομή της οποίας χρονολογείται ότι είναι του 2ου αι. μ.χ. και εκτίθεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Βέροιας.
Αρχοντικό Αναστασίου
Κτίστηκε το 1882 και είναι το τελευταίο σπίτι της εβραϊκής συνοικίας. Ανήκε στο ραββίνο της εποχής.
Αρχαίος Ρωμαϊκός Δρόμος - Εγνατία Οδός
Πύργος της Βασίλισσας Βεργίνας
Το δεύτερο σωζόμενο τμήμα είναι τα ερείπια από τον πύργο της βασίλισσας Βεργίνας που βρίσκεται αριστερά της Λέσχης Αξιωματικών Φρουράς Βέροιας, πίσω από το δικαστικό μέγαρο. Σύμφωνα με την παράδοση κατά την κατάληψη της πόλης και τη σύλληψη του Αρσενίου και των προκρίτων στην Μητρόπολη, οι Τούρκοι προσπάθησαν να συλλάβουν και τη βασίλισσα Βεργίνα η οποία ήταν σύζυγος του τελευταίου Δούκα της Βέροιας που βρισκόταν επίσης στην εκκλησία. Εκείνη κυνηγημένη, μη μπορώντας να ξεφύγει και μη θέλοντας να πιαστεί και να ατιμαστεί, έπεσε με τα ανήλικα παιδιά της στο ποτάμι (Τριπόταμο) στο σημείο που βρίσκεται σήμερα η γέφυρα με το όνομα της. Λέγεται και γέφυρα της Μπαρμπούτας και ενώνει τις όχθες του Τριπόταμου έξω από την εβραϊκή συνοικία.
Μνημεία οθωμανικής περιόδου
Την περίοδο της τουρκοκρατίας το τούρκικο στοιχείο, ήταν το πιο πολυάριθμο στη Βέροια, συγκεντρωμένο στο επάνω μέρος της πόλης. Όταν εγκαταστάθηκαν οι Τούρκοι στην πόλη μετέτρεψαν παλιές εκκλησίες σε τζαμιά. Ανάμεσα σ’ αυτές ήταν και η Παλιά Μητρόπολη- το Χουνκιάρ Τζαμί, το Καζακτσί και Μπαμπά τεκέ Τζαμί. Το σύνολο των τζαμιών στη Βέροια ήταν 14. Άλλος τομέας όπου αναπτύχθηκε οικοδομική δραστηριότητα ήταν τα δημόσια τουρκικά λουτρά, τα χαμάμ. Στην πόλη διατηρήθηκαν ορισμένα κτίσματα από την εποχή που η πόλη ήταν υπό το καθεστώς των Οθωμανών, όπως, το Δικαστικό Μέγαρο, το Δημοτικό σχολείο πλατείας ωρολογίου, το Μεντρεσέ Τζαμί, το Χουνκιάρ Τζαμί- τμήμα της Παλιάς Μητρόπολης, το Ορτά Τζαμί, τα Δίδυμα Λουτρά και η Γέφυρα Καραχμέτ.
Την περίοδο της τουρκοκρατίας το τούρκικο στοιχείο, ήταν το πιο πολυάριθμο στη Βέροια, συγκεντρωμένο στο επάνω μέρος της πόλης. Όταν εγκαταστάθηκαν οι Τούρκοι στην πόλη μετέτρεψαν παλιές εκκλησίες σε τζαμιά. Ανάμεσα σ’ αυτές ήταν και η Παλιά Μητρόπολη, το Χουνκιάρτζασίμι, το Καζακτσί και Μπαμπά τεκέ τζασμί. Το σύνολο των τζαμιών στη Βέροια ήταν 14. Άλλος τομέας όπου αναπτύχθηκε οικοδομική δραστηριότητα ήταν τα δημόσια τουρκικά λουτρά, τα χαμάμ. Στην πόλη διατηρήθηκαν ορισμένα κτίσματα από την εποχή που η πόλη ήταν υπό το καθεστώς των Οθωμανών.
Οθωμανικά Σπίτια
Δίπλα στο Βυζαντινό Μουσείο της Βέροιας και επάνω στο αρχαίο τείχος της πόλης βρίσκονταν δύο ετοιμόρροπα οθωμανικά σπίτια. Το βυζαντινό τείχος στερεώθηκε και είναι επισκέψιμο για εκπαιδευτικές δραστηριότητες ενώ το κόκκινο σπίτι θα στεγάσει το τμήμα βυζαντινών αρχαιοτήτων και την βυζαντινή βιβλιοθήκη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας. Το γαλάζιο σπίτι με τον πλούσιο ζωγραφικό διάκοσμό του είναι ό,τι απέμεινε από ένα μπέικο σπίτι του τέλους του 18ου αιώνα που σχετίζεται με τον γειτονικό τεκέ των Μπεχτασήδων Μαχμούτ Τσελεπή.
Τριπόταμος – Οι γέφυρες του Τριπόταμου
Mε το όνομα αυτό γνωρίζουμε το ποτάμι από πολλά χρόνια και είναι καταγεγραμμένο σε όλα τα βιβλία που εκδόθηκαν από το 1930 και μετά. Βασιλικός ήταν το όνομά του κατά τους Βυζαντινούς χρόνους. Ενώ πιθανόν στην αρχαιότητα να έφερε το όνομα Όλγανος, γιού ενός εκ των δύο ιδρυτών της Βέροιας του Βέρη.
Η ιστορική παρουσία της Βέροιας είναι διαχρονική και σημαντική μέσα στους αιώνες. Την παρουσία της αυτή η Βέροια την οφείλει στη γενναιοδωρία της φύσης, η οποία την προίκισε με άφθονα νερά. Κοντά και δίπλα της ζουν και « δρουν» εδώ και αιώνες ακατάπαυτα, δυο ποτάμια, ο μεγάλος Αλιάκμονας και ο μικρός Τριπόταμος για να διαμορφώσουν το τοπίο έτσι όπως το βλέπουμε να εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας και τώρα. Αισθητή η διάβρωση που προκαλεί ο Τριπόταμος ακόμα την βλέπουμε να συντελείτε μπροστά μας. Η παρουσία των δύο ποταμών στην πορεία της πόλης είναι καταλυτική, γιατί της εξασφάλιζαν την ύδρευση και την άρδευση, την ενέργεια από τις υδατοπτώσεις.
Ο Τριπόταμος σχηματίζεται από 3 ρέματα που ενώνονται σε ένα, 500 μέτρα έξω και Β.Α. του ομώνυμου χωριού, κοντά στα τελευταία σπίτια στο ΝΔ άκρο της Βέροιας.
• Πρώτο ρέμα Ασπρονέρι: Αποτελείται από δύο μικρότερα ρέματα που πηγάζουν από το Ανατολικό Βέρμιο και είναι η Μεγάλη Ρεματιά και ο Ξερόλακκος . Βόρεια και Βορειοδυτικά της Κουμαριάς η λεκάνη απορροής τους. Τα δυο ρέματα ενώνονται στην περιοχή του Λόφου Αη Λιά και συνεχίζουν την πορεία τους πλέον ως Ασπρονέρι. Από εδώ υδρεύεται η Βέροια αλλά μέρος του πηγαίνει και στο Δήμο Αλεξάνδρειας για ίδια χρήση (ύδρευση). Από το ύψος του Αη Λια και μέχρι τη Βέροια έχει πλήθος πηγών.
• Δεύτερο ρέμα: Το δεύτερο ρέμα είναι νοτιοδυτικά του χωριού Τριπόταμος στην περιοχή του παλιού οικισμού Τορμάνης . Είναι το μικρότερο από τα τρία και είναι καθαρά χείμαρρος. Στην πορεία του ενώνεται με το τρίτο ρέμα (Μαυρονέρι) που κατεβαίνει από την περιοχή της Καστανιάς.
• Τρίτο Ρέμα Μαυρονέρι: Το σπουδαιότερο από τα τρία ρέματα είναι το Μαυρονέρι. Αντλεί τα νερά του από τις περιοχές του Α. Βερμίου μεταξύ Καστανιάς και Γεωργιανών. Είναι το ρέμα που βλέπουμε πηγαίνοντας για την Καστανιά. Μέρος των νερών του υδροδοτούν τη Βέροια , ενώ υδροδοτούν και αρδεύουν τους Γεωργιανούς και τη Ραχιά.
Αυτό σε συνδυασμό με τα μαλακά τοιχώματα τραβερτίτη (πωρόπετρα) μέσα στην πόλη της Βέροιας δημιούργησαν το συγκεκριμένο ανάγλυφο της περιοχής. Το Μεσαίο τμήμα του ποταμού είναι αυτό που διασχίζει την πόλη της Βέροιας. Ορίζεται από την περιοχή της Αγίας Τριάδας (Εργοστάσιο Πασχαλίδη) μέχρι και την έξοδό του από την πόλη γέφυρα παλιών Σφαγείων ( Γέφυρα Μόδια). Αυτό το γεγονός είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία γεφυρών για την επικοινωνία των κατοίκων της πόλης που ζούσαν στις δύο πλευρές της πόλης. Αυτές είναι:
1. Γέφυρα Αγίας Τριάδας: Χτίστηκε για την εξυπηρέτηση των εργοστασίων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας . Οφείλει την ονομασία της στη στον Ιερό Ναό της Αγίας Τριάδας που έχτισαν οι πρώτοι εργοστασιάρχες.
2. Γέφυρα Πανοράματος: Καινούργια γέφυρα που ενώνει το συνοικισμό του Πανοράματος με τη Βέροια.
3. Γέφυρα Καμάρες: Είναι η γέφυρα που ενώνει το άνω κομμάτι της πόλης με τον Προμηθέα στην Οδό Δήμητρας. Η σημερινή γέφυρα που χτίστηκε το 1990 είναι ευρύχωρη στερεή και αντέχει σε πλημμύρες. Αντικατέστησε την προκατασκευασμένη σιδερένια γέφυρα που είχε στηθεί εκεί μετά την πλημμύρα του 1935. Η γέφυρα μέχρι το 1935 , οπότε και καταστράφηκε από την πλημμύρα ήταν λιθόκτιστη, με δυο καμάρες και πανέμορφη. Από κείνες τις καμάρες πήρε και το όνομά της. Δίπλα στη γέφυρα στη δυτική όχθη του ποταμού λειτουργεί Μπατάνι ( υδροτριβείο) Εκεί στο μπατάνι υπήρχε μία πρόχειρη ξύλινη γέφυρα από όπου περνούσαν οι Προμηθιώτες κι έπαιρναν νερό από τη βρύση της Μπαρμπούτας
4. Γέφυρα Μπαρμπούτας: Η περιοχή της Μπαρμπούτας είναι η πιο πολυσυζητημένη και ενδιαφέρουσα περιοχή. Η κοινωνική παρουσία του χώρου ήταν πάντα πολύ μεγάλη για τους Βεροιώτες αλλά και τους ξένους επισκέπτες της πόλης . Εκεί δίπλα στο παλιό καφενείο – κέντρο διασκέδασης όπου υπάρχει και σήμερα υπήρχε επίσης λιθόκτιστη γέφυρα που την κατέστρεψε η μεγάλη πλημμύρα του 1935.
5. Γέφυρα Χάβρας: Είναι η γέφυρα που ενώνει τον Προμηθέα με την Εβραϊκή συνοικία της πόλης . Παλιότερα επίσης υπήρχε λιθόκτιστη γέφυρα που παρασύρθηκε από την πλημμύρα του 1935. Υπάρχει και ένα μικρότερο γεφυράκι ξύλινο στο μονοπάτι της Βασίλισσας Βεργίνας. Ξύλινα γεφυράκια είχε και σε πολλά άλλα σημεία των όχθεων του ποταμού. Δεν διασώζεται κανένα .
6. Γέφυρα Καραχμέτ: Η ευρύτερη περιοχή είναι γνωστή με το όνομα Καραχμέτ. Η ονομασία προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από το καφενείο που υπήρχε εκεί χαμηλά σε ένα πλάτωμα κοντά στη γέφυρα. Το καφενεδάκι παρασύρθηκε από την πλημμύρα του ’35 , η γέφυρα έχασε μόνο τα πέτρινα κυκλιδώματα της . Μοναδικό χαρακτηριστικό δείγμα από τα πέτρινα γιοφύρια της πόλης που διασώζεται μέχρι τις μέρες μας δείχνοντάς μας την επιμέλεια των τεχνιτών – γεφυροποιών με την οποία έχτιζαν εκείνη την εποχή τα πέτρινα γεφύρια, παρά τις δυσκολίες και τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν.
7. Γέφυρα Μπόμπολης (κοντά στη σημερινή γέφυρα Θερμοπυλών): Η γέφυρα όπου γίνεται το παζάρι. Ονομάστηκε έτσι από την αφθονία των Μπόμπολων (Κακαβιές) που υπάρχουν στις όχθες της κοίτης . Ηλικιωμένοι και υπέργηροι μιλούν για Μπομπολιές τεράστιες που κόπηκαν κατά την κατασκευή της γέφυρας. Η γέφυρα κατασκευάστηκε από την Δομική Εταιρεία ως δώρο προς το Δήμο της Βέροιας και δόθηκε για χρήση το 1960. Την περιοχή εξυπηρετούσε για μικρό χρονικό διάστημα 2-3 χρόνων περίπου στα τέλη του 59 με αρχές 60 ξύλινο γεφυράκι που υπήρχε στο πλάτωμα κάτω από το σημερινό πάρκινγκ . Η πρόταση για μια πεζογέφυρα δίπλα στην υπάρχουσα ακουγόταν πολλά χρόνια . Υλοποιήθηκε στις μέρες μας .
8. Γέφυρα Μαρίφ: ¨Έτσι ονομάζονταν η περιοχή και η γέφυρα που πλέον ονομάζουμε του Σταυρού. Στην περιοχή του κτιρίου που στεγάζεται σήμερα η ΔΕΗ υπήρχε εξοχικό μαγαζί που ανήκε σε κάποιον Μουαρίφ (Μουαερίφ) . Η γέφυρα ήταν λιθόκτιστη με τρεις καμάρες , η οποία επίσης παρασύθηκε από την πλημμύρα του 35. Πάνω από αυτήν την γέφυρα γινόταν ο αγιασμός των υδάτων κατά την γιορτή των Φώτων.
9. Γέφυρα Μοδιά: Είναι η γέφυρα της οδού Σταδίου προς Νάουσα. «Μοδιά» έλεγαν τον εισπράκτορα , γι΄ αυτό και οι κατοπινές γενιές την έλεγαν γέφυρα του «φόρου». Εκεί πλήρωναν φόρο όσοι έφεραν προϊόντα με κάρα ή υποζύγια στην πόλη για πούλημα. Με το πέρασμα των χρόνων στην περιοχή αναπτύχθηκε ζωοπανήγυρης. Η μόδια σημαίνει μέτρο κυρίως καρπών, δημητριακών ως επί το πλείστο, ίσο με 7,8 ίτρα και είναι λέξη λατινική modius. Στη συγκεκριμένη θέση πάντα υπήρχαν γέφυρες.
Στην Τριπόταμο βρίσκεται το νεροτριβείο Παπαρουσόπουλου, όπου ήταν αλευρόμυλος αρχικά και χρονολογείται στα τέλη του 19ου αιώνα, λειτουργεί ως σήμερα και επιπλέον διατηρεί στη θέση του όλο τον εξοπλισμό του αλευρόμυλου. Είναι άξιο αναφοράς πως κατά μήκος του Τριπόταμου αναπτύχθηκαν κατά το παρελθόν προ-βιομηχανικές εγκαταστάσεις, οι οποίες αξιοποίησαν την υδραυλική ενέργεια για τη λειτουργία των μηχανών τους. Τα περισσότερα κτήρια παρασύρθηκαν από τα νερά της πλημμύρας του 1935. Ακόμη, υπάρχουν 17 καταγεγραμμένες σπηλιές από την περιοχή της σχολής Αστυνομιάς μέχρι και την γέφυρα Μαρίφ. Ασκηταριά, μαντριά, σημεία συνάθροισης των πλυστρών σήραγγες μεταφοράς νερού κρυψώνες οστεοφυλάκια αλλά και αρχαίοι Μακεδονικοί Τάφοι ήταν οι χρήσεις τους.
